The Music That Survived

Eventually, I began attending Armenian social events in different communities, which allowed me the opportunity to see some of the same musicians I had been listening to perform. I was captivated by how they were playing their instruments and by the music itself. Their facial and physical expressions verbalized their passion for the music, and you felt that you were watching them preserve history on stage. At that point, I knew I wanted to pursue playing this music—not only to experience that same joy and passion, but also to help preserve it for generations to come. 

The beauty of Armenian music lies not only in its melodic rhythms, but also in its rich and unfortunate history. For centuries, Armenian people lived in Turkey, which is also referred to as Historic Armenia. It’s estimated that over two million Armenians once occupied the many different villages within Turkey. For centuries, Armenians were prosperous people—many of whom worked as merchants, scholars, clergy, and musicians. 

That prosperity ended on April 24, 1915—a day that changed the course of history and impacted Armenians around the globe including my family. The Turkish government (prior to the fall of the Ottoman Empire), arrested close to 300 men—community leaders, scholars and other intellectuals. They were disarmed and eventually deported and killed. Death by the hands of the Turkish government had occurred in the past on the basis of religious differences, but this time it was different. This methodical plan sought to eliminate the Armenian race altogether. Armenians, the first race to adopt Christianity as a religion, were driven from their homelands and forced on to death marches where women and children were raped, sold as slaves or brutally killed.  It is estimated that 1.5 million Armenians were massacred. This was the first genocide of the 20th century—a word that was not officially recognized until the Jewish Holocaust three decades later. 

Thankfully, the Turkish regime was not successful in its plan to eliminate my race.   

Those fortunate enough to escape fled to different parts of the world such as France, Lebanon, and the United States in order to create a new life, like my paternal grandmother who had fled to Paris. Well documented by eyewitnesses, newspapers and political diplomats, the Armenian Genocide is currently recognized by 32 countries. Sadly, the Turkish government refuses to admit that such a massacre ever took place.

As an Armenian, I am proud of my heritage and grateful to the survivors, and their determination to preserve their culture for future generations. One of most important aspects of Armenian culture is community gatherings where coffee and food overflow and traditional music fills the air. 

While Armenian music survived the massacre, due to the Genocide many of the lyrics were lost. In fact, no one knows how many songs did not survive.  The unique voice of folktales was silenced forever, and the vivacity of the folkloric music of the ancient Armenian people remains a mystery. However, what is truly amazing to me is how survivors of the Genocide were able to escape with simply the clothes on their back, yet still be able to pass on songs to future generations merely by voice. There were no recording devices for song preservation—they had to sing or hum the songs from teacher to student for those songs to be preserved. Each song tells a story, something that cannot be captured in history books. 

Traditional Armenian songs originated in the villages and represented an assortment of themes surrounding daily life, love and sadness.  For example, one of the most popular folk songs, Sari Siroon Yar, which means “Sweetheart of the Mountains”, is reminiscent of a simpler time:

My love of a thousand graces, come with the winds
With bunches of flowers, come with a mountain man
I rode to your village on a black horse
But saw your door was shut and was left feeling lost

Another folk song, Bingyol, which translates into “Village of 1,000 Springs”, describes the love and beauty of a girl:

I miss my precious love’s bright face
I miss her small waist, her hair wavy like the ocean
I miss her sweet words, her sweet smell,
And the dark eyes (like a deer) of that beauty of Bingyol

I play the kanun (an ancient harp with 78-strings), which is considered the great-grandfather of the piano. Some of the other instruments unique to Armenian and Middle Eastern music include duduk (flute made out of apricot wood), oud (pear shaped lute with 11 strings), dumbeg/darbuka (hour-glass shaped hand drum). 

I am a recipient of the songs that survived and as such, these songs keep my ancestors alive. As an Armenian and a musician, it is important for me to do my part in helping the music survive for future generations. Whenever I perform for audiences, I dedicate a portion of the time to storytelling – sharing my musical thoughts, experiences and providing some historical background. A film documentary which I produced, called Guardians of Music, tells the story of the Armenian musicians that helped preserve the music after the Genocide throughout several decades in Michigan.

The music is currently in jeopardy of being lost as the impact of the Genocide disappears with each new generation. This is such an important part of Armenian history that I often spend time during each of my performances sharing the history of the music; how it has shaped me as a third generation Armenian and musician. 

The responsibility of preserving Armenian folk music can be with the upcoming generation of talented musicians.  Many are already embracing their role, but we need to continue to encourage more artists as well as create and share source material like sheet music, which is not readily accessible.  It is easy to forget our past generations as time moves forward so fast, but it is for that same reason we can not forget our roots and the music that defines our history. 

Translated by  Dr. Maral Aktokmakyan

Մանկութեանս, երբ կը բնակէինք Տիթրոյիթի արուարձաներէն մէկուն մէջ, Միչիկընը յագեցած էր երաժշտութիւնով. դասականէն մինչեւ ճազ եւ նաեւ Հայերէն արձանագրութիւններ, զանազան Longplay արձանագրութիւններու դէզերով շրջապատուած, որոնց շնորհիւ շատ փոքրիկ տարիքէն հետաքրքրութիւնս գրաւած է երաժշտութիւնը։ Սակայն, չնայելով որ ինչ տեսակ երաժշտութիւն մտիկ կ՚ընէի, զիս միշտ կը հրապուրէր այն երգերը որոնք ցեղախօսական վերարձագանքներ ունէին։ Դարձեալ եւ դարձեալ մտիկ կ՚ընէի այդպիսիները եւ յաճախ արձանագրութիւնը մաշած ի վերջոյ կ՚աւրուէր։

Եւ ամէնէն ետք տարբեր համայնքներու մէջ կազմակերպուած հայկական ծրագիրներուն մասնակցելու սկսայ։ Ասոր շնորհիւ է որ առիթը ունեցայ տեսնելու բեմի կատարումները այն երաժիշտներուն որոնք երկար ատենէ մտիկ կ՚ընէի։ Հրապուրուած էի տեսնելով որ ինչպէս կը նուագէին իրենց նուագարանները եւ թէ երաժշտութեան մէջ ի յայտ կու գային։ Իրենց երեսի արտայայտութիւններն ու մարմնական շարժումներով էր որ կը խօսեցնէին երաժշտութեան հանդէպ ունեցած իրենց սէրը ։ Եւ զանոնք ունկընդրելով ականատես կ՚ըլլայիր թէ բեմի վրայ պատմութիւն մը ապահոված կ՚ըլլային։ Այդ պահն էր որ հասկցայ թէ այս տեսակ երաժշտութիւն նուագելով շարունակել կ՚ուզէի, եւ ոչ թէ միայն նոյն տեսակի եռանդ ու սէրը փորձառելու համար, այլ նաեւ դեր մը կատարեմ յետագայ սերունդներուն համար պահպանելու պաշտօնին մէջ։

Հայկական երաժշտութիւնը իր գեղեցկութիւնը կը պարտի ոչ միայն իր մեղեդիներու յատուկ չափերուն, այլ հարուստ եւ նաեւ տխուր պատմութեան մը։ Հայեր դարերով ապրած են Թուրքիոյ մէջ ուր նաեւ կը կոչուի Պատմական Հայաստան։ Մօտաւորապէս երկու միլիոն անց հայեր Թուրքիոյ զանազան տարբեր գիւղաքաղաք ու գիւղերուն մէջն էր որ կ՚ապրէին։ Հայեր դարեր անց եղած են բարգաւաճ մարդիկ, շատեր դառնալով վաճառական, մտաւորական, հոգերորական եւ երաժիշտ։

Այդ բարգաւաճ վիճակը 24 Ապրիլ 1915 թուականին վերջացած է՝ այդ օրը փոխելով պատմութեան ընթացքը եւ ազդելով աշխարհի չորս կողմէն ամբողջ հայութիւնը նեռարեալ իմ ընտանիքս։ Թրքական կառավարութեան հրամանաւ (Օսմանեան Կայսրութեան անկումին նախօրոքին) ձեռբակալուած էր 300-ի մօտ հայեր, որոնց մէջ կային ազգային գործիչներ, գրագէտեր եւ այլ մտաւորականներ։ Զինաթափ զանոնք տարագրած ու վերջապէս սպաննած են։ Անցեալին տեղի ունեցած էր նման դէպքեր երբ թրքական կառավարութեան կողմէ սպաննուած էին հայեր կրոնական տարբերութիւններու պատճառաւ, սակայն այս վերջին դէպքը տարբեր էր։ Այս կանոնաւոր ծրագրով նպատակը եղած էր հայկական ցեղը բոլորովին ոչնչացնել։ Հայեր որոնք Քրիստոնէութիւնը պաշտօնապէս ընդունող առաջին ցեղը եղած են իրենց հայրենիքէն տարագրուած եւ բռնադատուած են մահուան ճամբու մը որուն ընթացքին կիներ եւ երեխաներ բռնաբարուած, գերի ծախուած կամ վայրագօրէն սպաննուած էին։ Մօտաւորապէս 1.5 միլիոն հայեր չարդուեցան։ Ասիկա քսաներորդ դարուն առաջին ցեղասպանութիւնն էր զոր պաշտօնապէս չէր ճանաչուած որպէս ցեղասպանութիւն մինչեւ Հոլոքոսթ որ պիտի տեղի ունենար ասկէ երեսուն տարիներ ետք։

Բարեբախտաբար Թրքական վարչութիւնը իմ ցեղս ոչնչացնելու իր այս ծրագրին մէջ չէ յաջողած։

Անոնք որոնք բախտաւոր էին միջոցով մը փախչելու տարածուեցան աշխարհին չորս կողմերը՝ ինչպէս Ֆրանսա, Լիբանան եւ ԱՄՆ որպէսզի կարենան կազմել նոր կեանքը մը, ինչպէս իմ մեծմայրս որ փախած էր Փարիզ։ Վերապրողներու արձանագրութիւններով, լրագիրներով եւ դիւանագէտերուն աշխատանքներով լաւ կերպով վաւերագրուած Հայկական Ցեղասպանութիւնը ներկայիս կը ճանաչուի 32 երկիրներու կողմէ։ Դժբախտաբար Թրքական կառավարութիւնը կ՚ուրանայ դէպքերը։

Որպէս Հայ, այս ժառանգով կը հպարտանամ եւ երախտապարտ եմ բոլոր վերապրողներուն իրենց վճռականութեան համար որ յետագայ սերունդներուն համար հայ մշակոյթը կը պահպանեն։ Հայ մշակոյթի ամէնակարեւոր նիւթերէն մէկն է համայնքի հաւաքոյթները ուր արատօրէն կը յորդին սուրճ ու ճաշեր եւ կը հնչէ միմիայն հայ ժողովրդական երաժշտութիւնը։

Որքան ալ հայկական երաժշտութիւնը վերապրեցաւ ջարդերէն ետք, ցեղասպանութեան պատճառաւ շատ մը երգ ու տաղեր կորսուեցան։ Իրօք ոչ ոգ գիտէ թէ քանի հատ երգ անյայտացած է։ Ժողովրդական պատմութիւններուն իւրայատուկ ձայնը յաւերժաբար լրած է եւ հին հայ ժողովուրդի երաժշտութեան կենսունակութիւնը այսօր կը մնայ  մեզ համար գաղտնիք մը։ Բայց այն բանը որ վրան կը յիանամ այն է որ Ցեղասպանութեան վերապրողները կարող էին փախչելով ու մնալով նոյնիսկ իրենց վրան պարզունակ շորերով, բայց եւ այնպէս կարող էին երգերը փոխանցել յաջորդ սերունդներուն միակ երգելով զանոնք։ Արձանագրութեան ոչ մէկ միջոց կար որ երգերը պահպանէին ու փրկէին։ Ուրեմն ստիպուած էին երգելու կամ մրմրալու ուսուցիչի մը նման որ պիտի երգէր իր աշակերտներուն որպէսզի յետոյ անոնք պահպահնեն։ Ամէն երգ հեքեաթ մը կը պատմէ, բան մը որ կարելի չէ գտնել պատմութեան գիրքերու մէջ։

Ժողովրդական հայկական երաժշտութիւնը գիւղերուն մէջ ծագած է եւ կը ներկայացնէ շարք մը նիւթեր ինչպէս՝ գիւղական առօրեան, սէրը եւ տխրութիւնը։ Զոր օրինակ՝ ամէնանշանաւոր ժողովրդական երգերէն, Սարի Սիրուն Եար գործը կ՚ակնարնէ պարզունակ ժամանակներուն.

Հազար նազով եար, հովերի հետ եկ,
Ծաղիկ փնջելով՝ սարւորի հետ եկ,
Սեւ ձիուս վրայ ձեր գիւղն եմ եկել,
Դուռդ փակ տեսել, մոլոր մնացել։

Ուրիշ մը՝ Պինկոլ ժողովրդական երգը կը նկարագրէ սէրը եւ գեղեցիկ աղջնակ մը.

Անգին յարիս լույս երեսին կարօտ եմ,
Նազուկ մեջքին, ծով ծամերին կարօտ եմ,
Քաղցր լեզուին, անուշ հոտին կարօտ եմ,
Սև աչքերով Էն եղնիկին Պինկոլի։

Ես կը նուագեմ քանոն (զոր հին ժամանակներու տաւիղն է 78 լարերով) եւ այս նուագարանը կը նկատուի որպէս դաշնամուրին նախահայրը։ Հայկական եւ Միջին Արեւելեան յատուկ կարգ մը նուագարաններէն են տուտուկը (զոր կը շինեն ծիրանի ծարէն), ուտը (11 լարերով), թմբուկը։

Ժառանգորդն եմ այս երգերուն որ մինչեւ այսօր վերապրած ու մեր օրերուն հասած են։ Ասոնք են որ իմ նախնիներս կենդանի պահած են։ Որպէս Հայ եւ երաժիշտ, ինծի համար կարեւոր է իմ դերս կատարել օգնելով երաժշտութեան պահպանումին ու փոխանցման յաջորդ սերունդներուն։ Ուր որ ալ կատարումով մը բեմը ըլլամ ունկնդիրներուն առջեւ որոշ ժամանակ մը կը յատկացնեմ պատմութեան ու կը բաժնեմ երաժշտութեան մասին խորհուրդներս, փորձառութիւններս եւ նաեւ կը ջանամ պատմական հեռանկարով մը ներկայացնել այն որոշ գործը։ Երաժշտութեան Պահպանիչները (Guardians of Music) անուն վաւերագրական մը արտաբերած եմ որուն մէջ կը պատմեմ այն երաժիշտները որոնք յետ–Եղեռնեան շրջանին Միչիկընի մէջ բազմաթիւ տարիներ մեծ դեր խաղցած են հայ երաժշտութեան պահպանման գործին մէջ։

Երբ Ցեղասպանութեան ազդեցութիւնը քիչ մը եւս կ՚անյետանայ ամէն մէկ սերունդով, երաժշտութիւնն ալ ներկայիս անյետանալու վտանգի մէջ կը գտնէ զինքը։ Երաժշտութիւնը հայկական պատմութեան մէջ կարեւոր դեր ստանձնելուն համար է որ ես ալ յաճախ պահ մը կը յատկացնեմ իմ ամէն մէկ կատարումիս միջոցին ու կը բաժնեմ ունկնդիրներով երգի մը պատմութեան մասին տեղեկութիւններ եւ ինչպէս զիս ձեւաւորած է որպէս երրորդ սերունդի պատկանող Հայ մը եւ երաժիշտ։

Հայկական երաժշտութեան պահպանումին պատասխանատուութիւնը կրնայ կարելի ըլլալ յաջորդ սերունդին պատկանող տաղանդաւոր երաժիշտներով։ Անոնցմէ շատեր իրենց դերին արդէն գիտակից են, սակայն պէտք է որ աւելիով արուեստագէտեր քաջալերենք եւ ստեղծենք ու բաժնենք զանազան աղբիւրներ ինչպէս նօթագրութիւններ որոնք շարունակ մատչելի եւ հասանելի չեն։ Երբ ժամանակը արագութեամբ կը սլանայ շատ աւելի դիւրին  է անցեալը եւ նախորդ սերունդները մոռանալ։ Բայց ճիշդ նոյն պատճառով է որ պէտք է որ չմոռնանք մեր արմատները եւ մեր երաժշտութիւնը որ կը սահմանագծէ մեր պատմութիւնը։